روز عرفه (روز نيايش)
شهادت حضرت مسلم بن عقيل نمايندهي امام حسين (عليه‌السّلام) در كوفه [60 ق]
درگذشت جارُالله زمخشري، اديب، مفسّر و محدّث معروف اهل سنّت [538 ق]
حج، دعا، اعمال، فضايل حج ارتحال عالم كبير علّامه طبرسي، مفسّر شهير قرآن كريم [548 ق]
ولادت فَقيه بزرگوار آيت‌الله شيخ مهدي خالصي [1277 ق]
رحلت آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني، زعيم شَهير حوزهي علميه نجف [1365 ق]
...إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكيًّا
... وقتى آيات رحمت براى آنها تلاوت شود، به خاك افتاده، سجده مىكنند و اشك مىريزند.
[سوره مباركه مريم، آيه 58]
امام على (عليه‌السّلام) مي‌فرمايند:
مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبٌ لاتُغفَرُ إلّا بِعَرَفَاتٍ
بعضي گناهان جز در عرفات بخشوده نمىشوند.
[دعائم الاسلام، ج 1، ص 294]
عبادت، سرايت ثناي حق
امام خميني از آيت‌الله شاه‌آبادي (رحمةالله) نقل كرده اند:
جميع عبادات، سرايت دادن ثناي حق (جلّت عظمته) است تا نشئه‌ي ملكيه‌ي بدن و چنان از براي عقل، حظّي از معارف و ثناي مقام ربوبيت است و از براي قلب حظّي‌ست، و از براي صدر حظّي، از براي ملك بدن نيز حظّي‌ست كه عبارت است از همين مناسك.
[آينه‌دار طلعت يار، ص 259]
روز عرفه:
1. غسل
2. زيارت امام حسين (عليه‌السّلام)
3. بعد از نماز عصر دو ركعت نماز، بعد از حمد توحيد و در ركعت دوم، حمد و سوره‌ي الكافرون بجا آورد زيرآسمان و اعتراف كند نزد حق تعالى به گناهان خود
4. روزه
5. خواندن دعاي امام حسين (عليه‌السّلام) در روز عرفه
شب دهم:
1. احيا
2. زيارت امام حسين (عليه‌السّلام)
3. دعاي «يا دائِمَ الْفَضْلِ عَلى الْبَريةِ...»
روز عرفه و از اعياد عظيمه است؛ گرچه به اسم عيد ناميده نشده است و روزى‌ست كه حق تعالى بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود خوانده، موائد جود و احسان خود را براى ايشان گسترانيده و شيطان در اين روز خوار، حقيرتر، راندهتر و خشمناكترين اوقات خواهد بود. و روايت شده: حضرت امام زين‌العابدين (عليه‌السّلام) شنيد در روز عرفه صداى سائلى را كه از مردم سؤال مىنمود. فرمود به او: «واى بر تو! آيا از غير خدا سؤال مىكنى در اين روز، حال آنكه اميد مىرود در اين روز براى بچههاى در شكم آنكه فضل خدا شامل آنها شود و سعيد شوند؟
و از براى اين روز اعمال چند است: اوّل؛ غسل.
دوم؛ زيارت امام حسين (عليه‌السّلام) كه مقابل هزار حج، هزار عمره و هزار جهاد، بلكه بالاتر است و احاديث در كثرت فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز متواتر است و اگر كسى توفيق يابد كه در اين روز تحت قبّه‌ي مقدّسه‌ي آن حضرت باشد، ثوابش كمتر از كسى كه در عرفات باشد نيست، بلكه زياده و مقدّم است. و كيفيت زيارت آن حضرت بعد از اين در باب زيارات بيايد، إن شاء الله تعالى.
سوم؛ بعد از نماز عصر، پيش از آنكه مشغول به خواندن دعاهاى عرفه شود، دو ركعت نماز بجا آورد در زير آسمان و اعتراف و اقرار كند نزد حق تعالى به گناهان خود تا فايز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزيده گردد. پس مشغول شود به اعمال و ادعيه‌ي عرفه كه از حجج طاهره (صلوات‌الله عليهم) روايت شده و آنها زياده از آن است كه در اين مختصر ذكر شود، لكن ما به مقدارى كه اين كتاب گنجايش آن را داشته باشد، نقل مىكنيم. شيخ كفعمى در مصباح فرموده: مستحب است روزه‌ي روز عرفه براى كسى كه ضعف پيدا نكند از دعا خواندن و مستحب است غسل پيش از زوال و زيارت امام حسين (عليه‌السّلام) در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد، زير آسمان رود و نماز ظهر و عصر را با ركوع و سجود نيكو به عمل آورد و چون فارغ شود، دو ركعت نماز كند؛ در ركعت اوّل بعد از حمد توحيد و در دوم، بعد از حمد قل يا أيها الكافرون بخواند. بعد از آن، چهار ركعت نماز گزارد؛ در هر ركعت بعد از حمد توحيد پنجاه مرتبه بخواند. فقير گويد كه اين نماز همان نماز حضرت اميرالمؤمنين (عليه‌السّلام) است - كه در اعمال روز جمعه گذشت. پس فرموده بخوان اين تسبيحات را كه مروى از حضرت رسول (صلّى‌الله عليه و آله و سلّم) است.
و سيّد بن طاووس در اقبال ذكر فرموده: سُبْحَانَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ عَرْشُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْأَرْضِ حُكْمُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْبَحْرِ سَبِيلُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي النَّارِ سُلْطَانُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْقِيَامَةِ عَدْلُهُ سُبْحَانَ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاءَ سُبْحَانَ الَّذِي بَسَطَ الْأَرْضَ سُبْحَانَ الَّذِي لا مَلْجَأَ وَ لا مَنْجَى مِنْهُ إِلا إِلَيْهِ پس بگو سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ صد مرتبه، بخوان توحيد صد مرتبه، آيةالكرسي صد مرتبه، صلوات بر محمّد و آل محمد صد مرتبه و بگو لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ هُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ده مرتبه، أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ده مرتبه، يَا اللَّهُ ده مرتبه، يَا رَحْمَانُ ده مرتبه، يَا رَحِيمُ ده مرتبه، يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ ده مرتبه، يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ ده مرتبه، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ ده مرتبه، يَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ ده مرتبه، آمِينَ ده مرتبه، پس بگو اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ يَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى وَ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ يَا مَنْ هُوَ الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى يَا مَنْ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و بخواه حاجت خود را كه برآورده خواهد شد، إن شاء الله تعالى. پس بخوان اين صلوات را كه از حضرت صادق (عليه‌السّلام) منقول است كه هر كس بخواهد مسرور كند محمّد و آل محمّد (عليهم‌السّلام) را، در صلوات بر ايشان بگويد: اللَّهُمَّ يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى وَ يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَ يَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْأَوَّلِينَ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْآخِرِينَ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْمُرْسَلِينَ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّدا وَ آلَهُ الْوَسِيلَةَ وَ الْفَضِيلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْكَبِيرَةَ اللَّهُمَّ إِنِّي آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَلا تَحْرِمْنِي فِي الْقِيَامَةِ رُؤْيَتَهُ وَ ارْزُقْنِي صُحْبَتَهُ وَ تَوَفَّنِي عَلَى مِلَّتِهِ وَ اسْقِنِي مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَبا رَوِيّا سَائِغا هَنِيئا لا أَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَدا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ اللَّهُمَّ إِنِّي آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَعَرِّفْنِي فِي الْجِنَانِ وَجْهَهُ اللَّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّدا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنِّي تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاما.
پس بخوان دعاى امّ داود را - كه ذكر آن در اعمال رجب گذشت.-
پس بگو اين تسبيح را كه ثواب آن احصا نمىشود از كثرت و ما به جهت اختصار ترك كرديم ذكر آن را و آن تسبيح اين است؛ سُبْحَانَ اللَّهِ قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بَعْدَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَعَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ يَبْقَى رَبُّنَا وَ يَفْنَى كُلُّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلا كَثِيرا قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلا كَثِيرا بَعْدَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلا كَثِيرا مَعَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلا كَثِيرا لِرَبِّنَا الْبَاقِي وَ يَفْنَى كُلُّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا لا يُحْصَى وَ لا يُدْرَى وَ لا يُنْسَى وَ لا يَبْلَى وَ لا يَفْنَى وَ لَيْسَ لَهُ مُنْتَهًى وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَدُومُ بِدَوَامِهِ وَ يَبْقَى بِبَقَائِهِ فِي سِنِي الْعَالَمِينَ وَ شُهُورِ الدُّهُورِ وَ أَيَّامِ الدُّنْيَا وَ سَاعَاتِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ مَعَ الْأَبَدِ مِمَّا لا يُحْصِيهِ الْعَدَدُ وَ لا يُفْنِيهِ الْأَمَدُ وَ لا يَقْطَعُهُ الْأَبَدُ وَ تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ. پس بگو وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَعْدَ كُلِّ أَحَدٍ تا آخر دعا، لكن به جاى هر سبحان الله الحمد لله بگو و چون به أحسن الخالقين رسيدى، بگو لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ تا به آخر به جاى سبحان الله لا إله إلا الله مىگويى و بعد از آن بگو وَ اللَّهُ أَكْبَرُ قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ تا به آخر كه به جاى سبحان الله الله أكبر مىگويى.
پس مىخوانى دعاى اللهم من تعبأ و تهيأ را - كه در اعمال شب جمعه گذشت._
پس بخوان دعاى على بن الحسين (عليه‌السّلام) را كه شيخ طوسى در مصباح‌المتهجّد ذكر فرموده: اللَّهُمَّ أَنْتَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ. مؤلف گويد اين دعا چون دعاى در موقف عرفات بود و به علاوه بسيار طولانى بود، ما ذكر ننموديم و بخوان نيز در اين روز با خشوع و رقّت دعاى آن حضرت - كه در صحيفه‌ي كامله است - و آن دعاى چهل و هفتم است و مشتمل است بر جميع مطالب دنيا و آخرت (صلوات‌الله على منشيها).
و از جمله دعاهاى مشهور اين روز، دعاى حضرت سيّدالشّهدا (عليه‌السّلام) است. بشر و بشير پسران غالب اسدى روايت كردهاند كه پسين روز عرفه در عرفات خدمت آن حضرت بوديم. پس از خيمه خود بيرون آمدند با گروهى از اهل بيت، فرزندان و شيعيان با نهايت تذلّل و خشوع. پس در جانب چپ كوه ايستادند، روى مبارك را به سوى كعبه گردانيدند، دست‌ها را برابر رو برداشتند مانند مسكينى كه طعام طلبد و اين دعا را خواندند: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَيْسَ لِقَضَائِهِ دَافِعٌ وَ لا لِعَطَائِهِ مَانِعٌ وَ لا كَصُنْعِهِ صُنْعُ صَانِعٍ وَ هُوَ الْجَوَادُ الْوَاسِعُ فَطَرَ أَجْنَاسَ الْبَدَائِعِ وَ أَتْقَنَ بِحِكْمَتِهِ الصَّنَائِعَ لا تَخْفَى عَلَيْهِ الطَّلائِعُ وَ لا تَضِيعُ عِنْدَهُ الْوَدَائِعُ جَازِي كُلِّ صَانِعٍ وَ رَائِشُ كُلِّ قَانِعٍ وَ رَاحِمُ كُلِّ ضَارِعٍ وَ مُنْزِلُ الْمَنَافِعِ وَ الْكِتَابِ الْجَامِعِ بِالنُّورِ السَّاطِعِ وَ هُوَ لِلدَّعَوَاتِ سَامِعٌ وَ لِلْكُرُبَاتِ دَافِعٌ وَ لِلدَّرَجَاتِ رَافِعٌ وَ لِلْجَبَابِرَةِ قَامِعٌ فَلا إِلَهَ غَيْرُهُ وَ لا شَيْءَ يَعْدِلُهُ وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ...
و بالجمله، كسى كه توفيق يابد و اين روز را در عرفات باشد، ادعيه و اعمال بسيار دارد و بهترين اعمال در اين روز دعاست و در تمام ايّام سال، اين روز شريف به جهت دعا امتيازى دارد و دعا از براى برادران مؤمن از زنده و مرده بسيار بايد كرد. روايت وارده در حال عبدالله بن جندب (رحمةالله عليه) در موقف عرفات و دعاى او براى برادران مؤمن خود مشهور است و روايت زيد نرسى در حال ثقه‌ي جليل‌القدر معاويه بن وهب در موقف و دعاى او در حقّ يك يك از اشخاصى كه در آفاق بودند و روايت او از حضرت صادق (عليه‌السّلام) در فضيلت اين كار شايسته ملاحظه و ديدار است و رجاى واثق از برادران دينى آنكه اقتدا به اين بزرگواران نموده و مؤمنين را در دعا بر خود ايثار نموده و اين گنهكار روسياه را يكى از آن اشخاص شمرده و در حال حيات و ممات از دعاى خير فراموشم نفرمايند و بخوان در اين روز زيارت جامعه‌ي سوم را و در آخر روز عرفه، بخوان يَا رَبِّ إِنَّ ذُنُوبِي لا تَضُرُّكَ وَ إِنَّ مَغْفِرَتَكَ لِي لا تَنْقُصُكَ فَأَعْطِنِي مَا لا يَنْقُصُكَ وَ اغْفِرْ لِي مَا لا يَضُرُّكَ و ايضا بخوان اللَّهُمَّ لا تَحْرِمْنِي خَيْرَ مَا عِنْدَكَ لِشَرِّ مَا عِنْدِي فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنِي بِتَعَبِي وَ نَصَبِي فَلا تَحْرِمْنِي أَجْرَ الْمُصَابِ عَلَى مُصِيبَتِهِ. مؤلّف گويد كه سيّد بن طاوس ضمن ادعيه‌ي روز عرفه فرموده كه چون نزديك شود غروب آفتاب، بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الدعاء - و اين همان دعاى عشرات است كه سابق گذشت.-
پس شايسته است دعاى عشرات را كه در هر صبح و شام مستحب است خواندن آن، در آخر روز عرفه ترك نكنند و اين اذكار عشراتى را كه كفعمى نقل كرده، همان اذكار آخر دعاى عشرات است كه سيّد نقل فرموده.
شب دهم از ليالى متبرّكه و از آن چهار شبى‌ست كه احياى آنها مندوب است.
و درهاى آسمان در اين شب باز است و سنّت است در آن زيارت امام حسين (عليه‌السّلام) و دعاى يا دائم الفضل على البرية - كه در شب جمعه گذشت.-