آیه روز:

...الْيَوْمَ أَكمَلْتُ‏ لَكمْ دينَكمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكمُ الْإِسْلامَ ديناً ...
... امروز دين شما را برايتان كامل كردم، نعمتم را برايتان تمام نمودم و اسلام را به عنوان دين شما پذيرفتم...
[سوره مباركه مائده، آيه 3]

حدیث روز:

پيامبر (صلّى الله عليه و آله) مي‌فرمايند:
مَن كنتُ مَولاهُ فَعَلِي مَولاهُ
هر كس من مولاى اويم، پس على مولاى او‌ست.
[الغدير، ج 1، ص 196]

نکته روز:

كمال انسان
آيت‌الله شاه‌آبادي (رحمة الله) فرمودند:
كمال و ارزش انسان در عبد بودن و اظهار بندگي برابر اوست. محور رسالت انبيا و امامت اوليا، همان عبد بودن آنهاست. بندگي - نه بندگي به معناي مخلوق بودن؛ زيرا همه موجوات مخلوق و بنده‌اند - اخلاص و تكليفي‌ست كه درون بزرگان براي جلب رضايت خداوند وجود دارد تا رسالت خود را به وجه احسن انجام دهند.
[فطرت عشق، ص 105]

خلاصه اعمال عید غدیر

• روزه گرفتن

• غسل کردن

• خواندن زیارت امین الله

• خواندن دعای ندبه

• گفتن این تهنیت در هنگام ملاقات مؤمنین: "اَلحمدُ لِلهِ الّذی جَعَلَنا مِنَ المُتَمَسّکینَ بِولایةِ اَمیرِالمؤمنینَ و الائمةِ المَعصومینَ علیهم السلام"

• پوشیدن لباسهای نیکو

• زینت کردن

• استعمال بوی خوش

• صله رحم

• اطعام مومنین [۱۸]

• خواندن زیارت غدیریه

• خواندن نماز عید غدیر. وقت خواندن این نماز هنگام ظهر است. این نماز دو رکعت است و در هر رکعت سوره حمد و بعد از آن، ده مر تبه سوره اخلاص، ده مرتبه آیه الکرسی و ده مرتبه سوره قدر خوانده می شود و برای این نماز ثواب بسیاری ذکر شده است.[۱۹]

• دو ركعت نماز كند، به سجده رود و صد بار بگويد: «شكراً لله» پس از آن، سر از سجده بردارد و بخواند: «الّلهُمَّ اِنِّي اَسئَلُكَ ...» و دوباره در سجده صد بار «الْحَمْدُللهِ » و صد بار « شكراًلله» بگويد

• صلوات بسيار

معرفی عید غدیر

عید غدیر روز هجدهم ذی‌الحجه از بزرگ‌ترین اعیاد شیعیان. بنابر روایات در روز هجدهم ذی‌حجه سال دهم هجرت پیامبر اکرم(ص) به دستور خدا امام علی(ع) را به مقام خلافت و امامت منصوب کرد. واقعه غدیردر سفر حجة الوداع سال دهم هجری و در سرزمین غدیر خم روی داد.

در احادیث شیعه تعابیری هم چون عیدُاللهِ‌ الاکبر (بزرگ‌ترین عید الاهی)، [۱] عید اهل بیت محمد(ص)،[۲] و اشرف الاعیاد (والاترین عید)[۳] برای این روز به کار رفته است.

شیعیان در سراسر جهان این روز را جشن گرفته، مراسم مختلفی در گرامی‌داشت آن برگزار می‌کنند. در قرون اخیر برگزاری این جشن از شعائر شیعه محسوب می‌شود.

واقعه غدیر

پیامبر(ص) در ۲۴ یا ۲۵ ذی‌القعده سال ۱۰ هجری همراه با هزاران نفر برای به جای آوردن مناسک حج، از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.[۴] از آنجا که این حج، آخرین حج پیامبر (ص) بود به حجة الوداع مشهور شد. وقتی اعمال حج پایان یافت و پیامبر(ص) همراه مسلمانان مکه را ترک و به طرف مدینه حرکت کرد، ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسیدند،[۵] در این مکان جبرئیل آیه تبلیغ را بر پیامبر(ص) نازل کرد و از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر نمود تا علی(ع) را به عنوان ولی و وصی بعد از خود، به مردم معرفی کند.[۶]

خطبه غدیر

«خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن، هر کسی که علی را دوست و سرپرست خود بداند و دشمن بدار هر کسی که او را دشمن می‌دارد و یاری نما هر کسی که او را یاری می‌نماید و به حال خود رها کن، هر کس که او را وا می‌‏گذارد.»

سپس خطاب به مردم فرمود: «حاضران این پیام را به غایبان برسانند.»[۷]

عید غدیر در احادیث

در کتب اهل سنت روایت شده که هر کس روز هیجدهم ذی الحجه را روزه بگیرد، خداوند ثواب روزه شش ماه را برای او می‌نویسد و این روز، همان روز عید غدیر خم است.[۸]

رسول خدا(ص) فرمود:

«روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد، برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم، تا بعد از من مردم توسط او هدایت شوند، و آن روزی است که خداوند در آن روز دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.»[۹]

همچنین امام صادق(ع) می‌فرماید:

«روز غدیرخم عید بزرگ خداست، خدا پیامبری مبعوث نکرده، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان در زمین، روز پیمان محکم و حضور همگانی است.»[۱۰]

در روایتی دیگر امام صادق(ع) عید غدیر را عظیم‌ترین و باشرافت‌ترین عید مسلمین می‌دانند که سزاوار است در هر ساعت آن شکر خدا به جای آورده شود و مردم روزه شکرانه بگیرند که روزه این روز معادل شصت سال عبادت است.[۱۱]

امام رضا(ع) فرمود:

«روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین... اگر مردم ارزش این روز را می‌دانستند، بی‌تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه می‌‏کردند.»[۱۲]

تاریخچه عید و جشن غدیر

مسلمانان و به‌خصوص شیعه از دوره‌های نخست، روز غدیر را یکی از عیدهای بزرگ می‌دانسته‌اند و این روز در میان ایشان به عید غدیر معروف و مشهور است. مسعودی (متوفای ۳۴۶ ه‍.ق) در التنبیه و الاشرافنوشته است که فرزندان و شیعیان امیرالمؤمنین این روز را بزرگ می‌دارند.[۱۳] کلینی (متوفای ۳۲۸ق) در روایتی جشن گرفتن شیعیان را نقل کرده است.[۱۴] بنابراین جشن عید غدیر در قرون سوم و چهارم امر رایجی بوده است.

پیش از آن نیز فیاض بن محمد بن عمر طوسی روایتی نقل می‌کند که امام رضا(ع) روز غدیر را عید می‌گرفته است.[۱۵] با توجه به این که امام رضا(ع) در اواخر قرن دوم می‌زیسته‌اند قدمت برگزاری جشن به مناسبت روز غدیر روشن می‌شود.

این بزرگداشت در سال‌ها و قرون بعدی نیز در بین مسلمین رایج بوده است تا جایی که بیعت با مستعلی بن مستنصر (از حاکمان مصر) در روز عید غدیر خم سال ۴۸۷ قمری صورت گرفت.[۱۶] در مصر خلفای فاطمی عید غدیر را رسمیت دادند و در ایران از سال ۹۰۷ق که شاه اسماعیل صفوی به سلطنت رسید تا امروز عید غدیر از اعیاد رسمی است.

در قرون اخیر برگزاری این جشن از شعائر شیعه محسوب می‌شود. در نجف همه ساله در این روز مراسم با شکوهی در حرم علوی برگزار می‌شود و رجال و علمای شیعه و سفرای کشورهای اسلامی در آن حضور یافته، خطابه‌ها و قصائد غدیریه خوانده می‌شود. در یمن شیعیان زیدی روز غدیر را با جشن و چراغانی برگزار می‌کنند.

شب عید غدیر نیز در میان مسلمانان از شب‏ های معروف شمرده می‌شود.[۱۷]

ماجرای غدیر: سفر حج

حجة الوداع

بنابر روایات، پیامبر (ص) چهار شب[۱] و به قول برخی دیگر پنج شب[۲] از ذیقعده سال دهم هجری مانده بود که همراه هزاران نفر برای ادای مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد (برخی این تعداد را تا هفتاد هزار نفر هم گفته‌اند).[۳] این سفر رسول خدا (ص)، حجة الوداع، حجة الاسلام و حجة البلاغ نامیده می‌شود. در آن ماه امام علی(ع) برای تبلیغ اسلام در یمن بود[۴] و هنگامی که از تصمیم پیامبر (ص) برای سفر حج آگاه شد، همراه عده‌ای به سمت مکه حرکت نمود و پیش از آغاز مناسک، به رسول‌ خدا (ص) پیوست.[۵] اعمال حج پایان یافت و پیامبر (ص) همراه مسلمانان مکه را ترک و به طرف مدینه حرکت کرد.

نزول آیه تبلیغ

مسلمانان حج‌گزار پنج شنبه ۱۸ ذی الحجه به غدیر خم رسیدند و پیش از جدایی اهالی شام، مصر و عراق از جمعیت، جبرئیل آیه تبلیغ را بر پیامبر (ص) نازل کرد و از جانب خداوند، به رسول خدا (ص) امر نمود تا علی (ع) را به عنوان ولی و وصی بعد از خود، به مردم معرفی کند.[نیازمند منبع]

پس از نزول این آیه، پیامبر (ص) دستور توقف کاروان را صادر نمود و گفت آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده‌اند، به کاروان در غدیر خم، ملحق شوند.[۶]

نزول آیه اکمال

آیه اکمال

هنوز جمعیت متفرق نشده بودند که دوباره جبرئیل نازل شد و از جانب خداوند، آیه سوم سوره مائده نازل شد که به آیه اکمال مشهور است. در بخشی از آیه آمده است: «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.»

ایراد خطبه

خطبه غدیر

پیامبر (ص) پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای ایراد کرد که به خطبه غدیر مشهور شد و در ضمن آن فرمود:

«حمد و ستایش مخصوص خداوند است و از او یاری می‌خواهیم و به او ایمان داریم و از شر نفس‌هایمان و زشتی‌های کردارمان، به او پناه می‌بریم... خداوند لطیف و خبیر مرا خبر داد که من به زودی (به سوی او) فرا خوانده می‌شوم و (دعوت او را) اجابت خواهم نمود... من پیش از شما در کنار حوض (حوض کوثر) حاضر می‌گردم و شما در کنار آن بر من وارد می‌گردید، پس بنگرید که پس از من چگونه درباره ثقلین رفتار می‌کنید؛ ثقل اکبر کتاب خداست... و ثقل دیگر، عترت من است...»

سپس رسول خدا (ص)، دست علی (ع) را بلند نمود تا مردم او را ببینند و فرمود:

«ای مردم، آیا من از خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار‌تر نیستم؟" مردم پاسخ دادند: "آری،‌ ای رسول خدا." حضرت فرمود: "خداوند ولی من است و من ولی مؤمنین‌ام و من به خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار ترم. پس هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست." رسول خدا (ص) سه بار این جمله را تکرار کرد و فرمود: "خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن هر کسی را که علی را دوست دارد و او را مولای خود بداند و دشمن بدار هر کسی را که او را دشمن می‌دارد و یاری نما هر کسی را که او را یاری مینماید و به حال خود رها کن هر کس را که او را وا می‌گذارد." سپس خطاب به مردم فرمود: " حاضران این پیام را به غایبان برسانند.» [۷]

تعداد حاضران

درباره تعداد افراد حاضر در غدیر خم اختلاف نظر است. تعداد حاضران را ده هزار نفر،[۱۰] دوازده هزار نفر،[۱۱] هفده هزار نفر،[۱۲] هفتاد هزار نفر[۱۳] و ۱۲۰هزار نفر[۱۴] گفته‌اند.

با توجه به گنجایش جمیعت در فضای غدیرخم و جمعیت مدینه در سال دهم هجری، همچنین با در نظر گرفتن جمعیت حاضر در مکه در هنگام حجة الوداع می‌توان گزارش مبنی بر حضور ده هزار نفر در غدیر خم را مستندتر دانست.[۱۵]

تعداد حاضران

درباره تعداد افراد حاضر در غدیر خم اختلاف نظر است. تعداد حاضران را ده هزار نفر،[۱۰] دوازده هزار نفر،[۱۱] هفده هزار نفر،[۱۲] هفتاد هزار نفر[۱۳] و ۱۲۰هزار نفر[۱۴] گفته‌اند.

با توجه به گنجایش جمیعت در فضای غدیرخم و جمعیت مدینه در سال دهم هجری، همچنین با در نظر گرفتن جمعیت حاضر در مکه در هنگام حجة الوداع می‌توان گزارش مبنی بر حضور ده هزار نفر در غدیر خم را مستندتر دانست.[۱۵]

گزارش مختصری از متن خطبه

• ای خطبه، پیامبر حمد و ثنای الهی را به جای آورده و دقایقی نسبتا طولانی صفات حق تعالی را با بیانی بلیغ برای حاضران بیان فرمود

• امر الهی برای ابلاغ امری مهم و نزول آیه تبلیغ

• درخواست پیامبر از خداوند برای معاف داشتن او از این تبلیغ به سبب خوف از فتنه منافقان و نزول چند باره جبرئیل برای این تبلیغ و وعده الهی برای مصون داشتن پیامبرش از فتنۀ مردم

• اعلان اینکه این آخرین حضور پیامبر در چنین جمعی است و امامت امت تا قیامت بر عهده علی علیه‌السلام و فرزندان اوست

• حرام محمد تا قیامت حرام است و حلالش تا قیامت حلال

• بیان مراتب علم و فضیلت علی(ع)

• انکار ولایت علی(ع) گناهی نابخشودنی است

• شک کننده در گفتار پیامبر یا شک کننده در هریک از امامان همانند کفار جاهلیت خواهد بود

• بیان جملۀ تاریخی مَن کُنتَ مَولاهُ فهذا علی مَولاهُ

• بیان مجدد حدیث ثقلین و جایگاه قرآن و اهل بیت در کنار هم

• تأکید بر وصایت و خلافت و جانشینی علی علیه‌السلام

• دعا در حق دوستان امام و نفرین بر دشمنانش: اَللهمَّ والِ مَن والاهُ و عادِ مَن عاداهُ

• نزول جبرئیل و اعلام اکمال دین

• تأکید بر جایگاه امامت و بیم دادن مردم از حسد بردن به امام

• اشاره به کارشکنی‌های منافقان

• بیان ختم امامت در مهدی قائم از فرزندان علی(ع)

• برحذر داشتن مردم از تبعیت از امامان دروغین پس از خودشان

• امر به حاضران در رساندن پیام غدیر به دیگران

• سفارش مردم به دوستی با اهل بیت و دشمنی با دشمنانشان

• حدود بیست جمله در وصف امام مهدی و حکومتش

• بالاترین معروف فهم کلام پیامبر در غدیر و رساندن آن به دیگران است

• بیان فضایلی دیگر از امام علی(ع) و امر به بیعت رسمی افراد با ایشان به عنوان امام و جانشین پیامبر